Vastgeroest

In Nederland hebben we het format “theatersport” zo’n 30 jaar geleden overgenomen van Keith Johnstone. Wat een openbaring, wat een plezier! We voegden er nog wat sponzen aan toe (dat is pas publiekparticipatie) en zie daar: het format dat we nog steeds spelen. Wat hebben we er een mooie herinneringen aan en wat hebben we er een plezier mee. Toch? Steeds minder, lijkt het wel.

Steeds meer mensen zijn “uitgekeken” op theatersport. En dat heeft een reden. Het is inmiddels is het een kopie van een kopie van een kopie. En bereikt het precies het tegenovergestelde van wat Keith Johnstone wilde bereiken. Hij gruwelt van theatersport zoals het in Nederland (en bijna overal) wordt gespeeld. En dat is grotendeels terecht.

Er is een klassieke uitspraak die we allemaal niet serieus genoeg nemen: als je denkt dat een spelvorm voor beginners is, of dat je er wel op uitgekeken bent — dan heb je de hoogstwaarschijnlijk de vorm niet goed begrepen. Dat geldt ook voor het hele format “theatersport”, dat inmiddels totaal is vastgeroest.

Het format zoals wij het hier spelen, is destijds rechtstreeks gekopieerd van Keith. Het was ontstaan na vele experimenten en uitprobeersels. En is vooral ook in de afgelopen 30 jaar bij Loose Moose verder ontwikkeld. Aangepast aan de groep(en) die het speelt/spelen. Zodra zo’n groep in vaste patronen raakt, wordt er iets veranderd en worden spelers onderuit gehaald Alles om improvisatie leuk en maximaal uitdagend te maken.

Ik noem een paar basale verschillen tussen Keith’ theatersport en het onze.

• “Light entertainment”. Het vreemde idee dat theatersport altijd grappig moet zijn, en vooral niet relevant of theatraal. En dan af en toe iets “serieus” ertussendoor voor de afwisseling. Ware impro is: begin met spelen en merk vanzelf of het grappig wordt of abstract of tragisch. Het heet “theatersport”, niet “comedysport”.
• Spelvormen. Spelvormen zijn in feite oefeningen in improvaardigheden. En als dusdanig best leuk om naar te kijken. Maar een hele voorstelling lang? Een of twee spelvormen per voorstelling vinden ze in Canada meer dan genoeg.
• Sponzen. Een Nederlandse vinding die een voorstelling in een kermisattractie verandert. Zeker leuk voor een keer. Twee keer! Vooruit, drie keer! Maar elke keer?
• Tijdslimieten. Soms heb je inderdaad niet veel tijd meer en moet er een korte scene tussendoor. Maar een scene mag in Canada ook best 20 minuten duren.
• Rechters. Rechters waren bedacht als de regisseurs en bliksemafleiders van de voorstelling. Verantwoordelijk voor de kwaliteit van de voorstelling, zodat de spelers die verantwoordelijkheid niet hoefden te dragen, en vrijuit konden spelen en falen. Rechters in Nederland zijn meestal die rare zak in energie na elke scene. Als rechters niet (veel) meer ervaring hebben dan de spelers, waarom zou je ze dan nog neerzetten?

Evalueer en evolueer!

Is Keith’ theatersport nou echt beter? Ja. Niet zozeer doordat hij andere “regels” nastreeft, maar omdat hij er beter over nadenkt. En steeds weer weet waarom hij iets verandert of het juist laat zoals het is. Theatersport is voor hem een format om het beste uit zijn spelers te halen. Om een zo goed mogelijke voorstelling neer te zetten. In Nederland is het een vastgeroest format dat niet meer evolueert.

Durf eens de rechters overboord te zetten, met vier presentatoren te spelen, speel zonder punten, vervang de pianist door een koortje, schaf uitdagingen af of laat het publiek die bedenken, voeg een elektronisch scorebord toe… Pas het format aan aan jouw groep, aan de actualiteit, of aan het soort publiek! Denk eerst na wat je anders wilt, en hoe je dat zou kunnen bereiken; of probeer gewoon iets uit wat je leuk lijkt en kijk dan maar hoe het uitpakt. Alles mag anders.

En evalueer:

• Werd de voorstelling beter?
• Waardoor voelden spelers zich veiliger?
• Waar gingen ze op routine spelen, waar werden ze uitgedaagd?
• Waar hadden ze ondersteuning kunnen gebruiken, en hoe had je ze kunnen ondersteunen?
• Hebben we dit keer minder platte verhaaltjes gezien? En voldoende afwisseling?
• Was het publiek verrast, tevreden, geraakt, extatisch?
• Waar werd iedereen echt blij van en kunnen we dat soort momenten misschien talrijker maken?

Blijf scherp. Blijf evalueren en evolueren. Want voor je het weet heb je weer iets vastgelegd waar je als in een comfortabel bed in gaat achterover leunen. Iets wat de spelers niet maximaal uitdaagt tot de best mogelijke voorstelling. En dan moet alles toch weer op de schop.

—

PS Ik wilde Keith 10 jaar terug een vraag stellen over een gebeurtenis die ik tijdens een voorstelling had meegemaakt. Ik begon mijn verhaal dat ik de tegenstander uitdaagde voor een “serieus lied”. Na die ene zin brak hij me af. “I’m so sorry, but I will never come see a show of yours.” Dat was bot. Ik stamelde wat en droop af, mijn vraag niet eens meer stellend. Met die ene zin had ik mijn veel te beperkte visie op impro bloot gegeven. En hij wilde daar heel duidelijk over zijn en liet het aan mezelf om te bedenken waarom. Ik ben geen snelle leerling. Na zes jaar wrok begrijp ik het eindelijk. De man kan niet tactvol genoemd worden, maar hij weet wel waar hij het over heeft.