“Hallo, ik ben Joost,”zegt een man in een donkerblauw maatpak tegen me. Ik sta in één van de zalen van het Stedelijk Museum een felgekleurd schilderij te bestuderen, wanneer hij op me afkomt. Joost is begin 30, draagt een ronde bril en heeft een vriendelijke, open uitstraling. “Dit is een kunstproject,” vervolgt hij, en wijst op ons samen. “Ik wil graag weten wat jouw gedachten zijn over de markteconomie. En als ik vind dat je een goed verhaal vertelt, krijg je na afloop 2 euro. Doe je mee?”
Ik (geen econoom) begin wat aarzelend, maar al snel zijn we in een geanimeerd gesprek verwikkeld waarin ik zowaar dankzij Joost mijn eigen lekenmening weet om te buigen naar een soort van steekhoudend verhaal. Langzamerhand orden ik mijn eigen gedachten en het is haast jammer als Joost na een aantal minuten het gesprek afrondt en mij bedankt. Hij geeft me een codewoord waarmee ik beneden bij de kassa mijn 2 euro mag ophalen. Wat ik niet doe. Nee, Joost is niet mijn improheld, maar de man die Joosts acties bedacht, wel. Zijn naam is Tino Sehgal, ex-danser en beeldend kunstenaar. Zijn werkterrein is niet het theater, maar het museum, waar hij ervaringen creëert voor het (vaak nietsvermoedende) publiek dat voor korte tijd even op het verkeerde been wordt gezet.
Kleine verstoringen
Sehgal gebruikt daar als het even kan gewone mensen voor, soms zelfs het reguliere museumpersoneel. Bij de ingang wordt niet alleen je kaartje gecontroleerd, maar krijg je ook de headline van die dag mee (“Frank de Boer ook volgend jaar trainer van Ajax” kreeg ik in maart te horen). Een suppoost in uniform barst zomaar opeens in gezang uit. Een groep mensen voert samen een bewegingspatroon uit om dat vervolgens zomaar opeens te onderbreken voor een persoonlijk gesprek met de bezoeker. Het is moeilijk uit te leggen wat de impact is van dit soort kunstwerken en gelukkig zijn er online ook nauwelijks beelden van te vinden, want dat zou Sehgals ideeën geen recht doen. Wat bij hem centraal staat, is de ontmoeting en de verrassing. Aan de ene kant kleine verstoringen van het gewone verwachtingspatroon en aan de andere kant even stilstaan bij je eigen leven en dat van anderen, die je soms nog maar net ontmoet hebt en daarna ook nooit meer zal tegenkomen.
Kernwaarden van impro
Begint dit bekend te klinken? Ik hoop het wel. Voor mij zijn dit twee kernwaarden van improvisatie. Kernwaarden die overigens niet alleen on stage maar ook off stage relevant zijn. Kort samengevat: heb aandacht voor elkaar en laat je verrassen. Iets wat zo simpel lijkt, maar in het dagelijks (impro) leven toch vaak lastig blijkt te zijn. Sehgal noemt zijn werk overigens zelf “constructed situations” en die een term is goed van toepassing op improvisatie. Het uitgangspunt is bedacht, maar de reactie van de ander is wat het verloop vervolgens bepaalt. En daarna is het weer weg, net zo snel als het kwam.
Laat je verrassen
Je laten verrassen door het werk van Sehgal kan nog het gehele jaar in het Stedelijk Museum. Tot het eind van 2015 zijn er maandelijks één of meerdere werken van hem te ervaren. Welke precies merk je pas als je het museum binnenstapt, je ogen goed open houdt en je laat verrassen. Ik kan het iedere impro-speler aanraden. En iedere niet-impro-speler ook.
Trouwens, dat ik die twee euro niet ophaalde, was natuurlijk ook onderdeel van het kunstwerk. Want daar ging het uiteindelijk om. Niet alleen mijn gesprek met Joost, maar ook wat volgde: nadenken over de economie van kunst en de waarde van een ontmoeting. Maar dat hadden jullie vast al door…