Toen ik vorig jaar op het NTT als rechter vele wedstrijden achter elkaar zag, viel het me op hoe moeilijk het toch steeds weer bleek te zijn om een goede uitdaging neer te zetten. De uitdaging is weliswaar een vaste waarde in een theatersport-wedstrijd, maar wat maakt een uitdaging nu precies zinvol of bruikbaar?
Waarom?
Om me nog eens goed te vergewissen van het doel van de uitdaging, sloeg ik er Theater uit het Niets van André Besseling op na. Opvallend genoeg staat daarin geen doel of functie beschreven. ‘Een uitdaging is de noemer waaronder allebei de teams een scene spelen’, staat er slechts. En nog de opmerking dat je gewoonlijk niet uitdaagt tot een specifieke spelvorm maar tot iets algemeners. Meer niet. [note] Lezers die beter ingevoerd zijn in impro-literatuur en beter/andere omschrijvingen van de uitdaging hebben, laat het weten! [/note]
Goed, laten we bovenstaande uitleg even vasthouden. Een uitdaging is dan dus vooral een manier om de theatersport-wedstrijd wat minder los zand te laten zijn. Klinkt logisch: twee scenes die na elkaar komen losjes met elkaar verbinden door middel van dezelfde uitdaging, suggereert samenhang. Als we deze definitie vasthouden, dan zouden eenvoudige uitdagingen die dicht bij de spelvormen staan het meest voor de hand liggen, zoals ‘een muzikale scene’ of ‘ een emotionele scene’.
Verbinden
Maar als een uitdaging een manier is om verbinding te suggereren, dan zou je dat natuurlijk nog veel effectiever kunnen doen. Laat een presentator bijvoorbeeld een aantal mooie thema’s/uitdagingen bedenken die ook nog eens onderling op elkaar aansluiten. Geef die steeds per blokje van twee aan de spelende teams en voila: een meer samenhangende voorstelling! Dat gaat dan alleen wel weer ten koste van de snelheid en vereist volledige impro-inzet van de spelende teams, omdat het lastig is om na een externe uitdaging meteen met een passende spelvorm te komen (niet voor niets speelt het team dat de uitdaging plaatst zelf als eerste).
Een tussenvorm kan wel zijn om de theatersportwedstrijd vooraf een thema mee te geven. Een tiental jaren geleden zag je dat nog wel, nu amper (of misschien kijk ik eroverheen?). Zo’n thema werkt overigens alleen als je je er echt op voorbereidt en er in de wedstrijd zelf iets mee doet. Dat spreekt voor zich, alleen een aangepast decor is niet voldoende.
Uitdagen
Thematiek en samenhang ten spijt heet een uitdaging niet voor niets een uitdaging. Het ene team daagt het andere team uit tot een krachtmeting en legt daarvoor een voorwaarde op tafel. Het verrast het andere team met een uitdaging waaraan voldaan moet worden. Als je het zo uitlegt, zorgt een uitdaging niet zozeer voor samenhang maar juist voor variatie. Immers, zonder uitdagingen zouden teams gewoon hun vooraf geplande rijtje spelvormen kunnen spelen. In hoeverre je de uitdaging echt aan gaat, hangt van een aantal aspecten af.
Ten eerste van de uitdaging die je krijgt. Immers, ‘een muzikale scene’ is meer een keuze-advies. Ten tweede hangt het af van je wil om echt een uitdaging aan te gaan. Hoe vaak denk je als team echt goed na over de uitdaging die je gekregen hebt, en grijp je die aan als creatieve input voor je scene? Aansluitend hangt het, ten derde, vervolgens ook af van hoe de rechters er mee om gaan. Benoemen zij het, als je de uitdaging niet gebruikt hebt? Heeft goed of slecht gebruik van de uitdaging invloed op je puntenaantal?
Kortom: hoe serieus neem je de uitdaging? Wanneer het een cirkel van desinteresse is (uitdagende team geeft geen creatieve uitdaging, aannemend team doet er niet veel mee en rechters benoemen niets), dan zou je de uitdaging net zo goed kunnen afschaffen. Helaas zie je bovenstaande cirkel nog best vaak bij theatersport-wedstrijden. Zonde.
Verrassen
Het uitdagende team daagt dus de tegenstander uit, maar wat als je ook nog jezelf wilt uitdagen met je eigen uitdaging? Ja, dat is een verwarrende zin – exemplarisch voor wat er ook veel op het toneel gebeurt. Steeds meer (ervaren) teams hebben besloten om ook zichzelf uit te dagen. Vorig jaar op het NTT waren hier vele voorbeelden van te zien. Maar hoe verras je jezelf? Enter de vele gedaantes van de randomizer. Van ‘kies een pagina uit dit boek/deze filmencyclopedie/dit spreekwoordenboek’ via ‘kies een tarotkaart/wijshedenkaart’ tot ‘pak een kledingstuk/attribuut uit deze tas’.
Nadeel van deze vormen is dat ze over het algemeen enorm tijdrovend zijn en dus kostbare speeltijd afsnoepen. Zeker op een toernooi is dat jammer. Ook wordt het vaak rommelig uitgevoerd. Nog een nadeel: omdat je steeds uit hetzelfde uitdagingen-vaatje tapt, gaat de verrassing er (voor spelers en publiek) wel snel vanaf. Hoeveel scenes kan je spelen met een gek hoedje of jasje? Hoeveel uitdaging zit er nog in scenes die allemaal geïnspireerd zijn door hetzelfde spreukenboekje? Het zou misschien kunnen werken als je er echt het thema van de voorstelling van maakt, maar dan zou de tegenstander ook uit hetzelfde spreukenboekje moeten tappen. En dan komen we weer bij waar ik het al eerder over had: uitdagingen als middel om eenheid te creëren.
De ideale uitdaging
Het definitieve antwoord op wat de ideale uitdaging is, bestaat waarschijnlijk niet. Er zitten grote verschillen tussen wat bruikbaar is op toernooien en in reguliere wedstrijden. Ook de vorm van zo’n ‘reguliere’ wedstrijd heeft invloed. Toch denk ik dat we in ieder geval kunnen concluderen dat uitdagingen geen nut hebben als ze niet uitdagend zijn, en/of als de rechters zich er niets van aantrekken. Open deur? Misschien, maar de uitdaging is typisch zo’n onderdeel waar niet voldoende over wordt nagedacht in de wedstrijdvoorbereiding (‘Oh ja, we moeten ook nog uitdagingen bedenken’ – gevolgd door een diepe zucht). De uitdaging-als-act is wellicht inhoudelijker maar schiet vaak z’n doel voorbij.
Hoe tegenstrijdig het ook klinkt, misschien gedijt de uitdaging wel het beste in het veilige midden. Uitdagend maar bescheiden, creatief maar functioneel. Een prikkel die geen pijn hoeft te doen.
Ideeën? Antwoorden? Voorbeelden van geslaagde uitdagingen, of ervaringen met mislukte experimenten? Op de hoogte van expert-theorieën over de uitdaging? Reageer vooral. Het is tijd voor een uitdagende discussie!